Het Spoor Terug

Op 11 november 1918, een uur na afloop van de Eerste Wereldoorlog, stierf de Schotse Gilbert McMicking in Den Bosch. Vier jaar eerder was hij een paar uur na het uitbreken van de oorlog krijgsgevangen genomen in Duitsland. Michal Citroen maakte een documentaire over zijn oorlogsverhaal en de zoektocht naar de vraag hoe hij in Den Bosch terechtkwam.

‘De tekst was ronduit smakeloos en wekte reacties van afkeer op. Platenmaatschappij Dureco heeft besloten de Anne Franksmartlap niet op de markt te brengen. De geperste platen zijn vernietigd.’ Zo maar een zinnetje uit een krant uit februari 1967. Er ontstond commotie over een liedje, gezongen door twee Brabantse meisjes, wat werd veroorzaakt door tientallen criticasters die het vooral gemunt hadden op de tekst van rockster Peter Koelewijn. Er zou sprake zijn van een vercommercialiseren van het leed van Anne Frank. Maar hoezo dan? Gerard Leenders zocht het uit.

Een halve eeuw voordat de Bataven onder leiding van Julius Civilis rebelleerden tegen de Romeinen, kwamen de Friezen al in opstand. Hun opstand werd beschreven door de geschiedschrijver Tacitus. Aanleiding voor het vroege verzet was de eis van de Romeinen dat de Friezen oerossen zouden leveren aan het machtigste leger ter wereld. Dat als compensatie voor de Romeinse wellevendheid tegenover de dikwijls toen al koppige Friezen. Mathijs Deen maakte voor Het Spoor Terug de documentaire ‘De Friezen in opstand’.

De Joodse couturier Max Heymans zou dit jaar honderd zijn geworden. Vanwege zijn liefde voor de mode in Parijs en zijn excentrieke verschijning werd hij Madame Chanel genoemd. De ene keer was hij uitzinnig gekleed, de andere keer ging hij in spijkerbroek. Geld was voor hem niet belangrijk, als het maar ‘très haute couture’ was. Op zijn honderdste geboortejaar zenden wij een herhaling uit van de documentaire die Laura Stek in 2013 over de eigenzinnige modekoning maakte.

30 april 1981: Koninginnedag in Breda, één jaar na de kroningsrellen in Amsterdam en het eerste jaar waarin koningin Beatrix als kersverse vorstin het land in gaat. Burgemeester Merkx is bang dat het ook in zijn stad uit de hand gaat lopen en laat 148 demonstranten preventief oppakken, voornamelijk op basis van uiterlijk. Een leren jasje of button is voldoende voor een lange dag in een veel te krappe politiekooi, zonder eten en drinken of sanitaire voorzieningen. Het leidt tot heftige protesten, schadevergoedingen, een flinke politieke staart en uiteindelijk een omslagpunt in het denken over preventief arresteren. In het Spoor Terug: Preventief vastzetten: een radiodocumentaire van René Oomen & Yvonne Ton. 

De beroemdste verzameling liederen over en uit de Spaanse Burgeroorlog ( 1936-1939) is te vinden op twee Folkways Record platen uit 1961 en 1962. Folkways was het label van het politieke lied. Naast de namen van beroemde Amerikaanse folksingers als Woody Guthrie en Pete Seeger – en de niet minder beroemde Duitse zanger Ernst Busch – prijkt op de hoes groot de naam van een Nederlandse zanger: Bart van der Schelling.  In het boekje bij de platen een foto van deze in Nederland volledig onbekende Bart. Hij staat er zingend op maar het opmerkelijkste is de zware band die hij onder zijn kin draagt en die het zingen er niet makkelijker op lijkt te maken. Het bijbehorende schrijven meldt dat hij in 1892 geboren werd in Rotterdam maar in Spanje vocht met de vermaarde Abraham Lincoln Brigade. Daar raakte hij zwaar gewond....Wie was Bart van der Schelling en wat bracht hem in Amerika, in Spanje en vervolgens in Mexico, op vlucht voor de FBI? Hoe werd de zanger schilder? Yvonne Scholten reconstrueert een opmerkelijk leve

Als kind viel de Oost-Duitse Christine in slaap bij de heimelijk opgenomen liederen van Reinhard Mey. De muziek van Mey was verboden in de DDR omdat hij regelmatig de vrijheid bezong. “Was ich noch zu sagen hätte …” een zin uit het lied Gute Nacht Freunde van Reinhard Mey is het thema van de Boekenweek 2016 waarin Duitsland centraal staat. Maar voor welke Duitsland staat Reinhard Mey?In zijn Heimat is hij al 50 jaar een nationaal instituut. Nederlandstalige Duitsers vertellen In “Het Duitsland van Reinhard Mey” over hun band met de Duitse Liedermacher en de nog altijd ingewikkelde relatie met hun afkomst. Mey werd in1942 te Berlijn geboren, maakte furore tijdens de ruige jaren ‘70, was verboden in de DDR, maar is ook gecensureerd in het Duitsland van de jaren ’90. Mey draagt de geschiedenis van zijn land mee en bezingt die op kritische, komisch een kwetsbare wijze. Een programma van Joost Wilgenhof. Oorspronkelijke uitzending 21 februari 2016. Radio Doc.

Nederland is het meest behekte land ter wereld. Hoe is dat zo gekomen? Waarom vinden we hekken zo belangrijk? Marten Minkema sprak met de grootste hekkenkenners van Nederland, waaronder hekkenmaker Frans Ruigrok, hekkensocioloog Herman Vuijsje en hekkenschrijver Peter Meijer, auteur van 'Hekken in Nederland', met wie hij langs landgoederen aan de Vecht loopt. Daar is het hek territoriumbegrenzer èn statussymbool. Weelderige, antieke hekken die vaak nog meer hebben gekost dan het huis dat ze afschermen. Wie dus dacht dat een hek gewoon een hek is, komt bedrogen uit. Meer dan dat: tijdgeest en volksaard worden perfect weerspiegeld in de hekcultuur van een land. Deze documentaire werd eerder uitgezonden bij de RVU op 13 juni 2003

Wie kent het nog: Dikkie, Dikkie, Arnout, Dikkie, Dikkie, Flo, Dikkie, Flo, Dikkie, Flo, Dikkie, Ada, Wimpie, Flo, Wimpie, Flo, Jan. Gezongen of opgedreund, als geheugensteuntje, om de graven van Holland te onthouden. De derde Dikkie was Dirk III, graaf van West-Frisia die in 1018 in de Slag bij Vlaardingen het leger van de Duitse keizer versloeg en daarmee de grondslag legde voor het gewest Holland. Dit jaar is het 1000 jaar geleden en de slag wordt groots herdacht in Vlaardingen. Maar wat gebeurde er nu eigenlijk? Hoe leefden de mensen? Wat aten ze? Waarop zijn de verhalen van de Slag van Vlaardingen gebaseerd? Gerard Leenders en Lars van der Bel probeerden het uit te zoeken en maakten de documentaire ‘De slag bij Vlaardingen’.

Zeventig jaar geleden, tijdens de Salon de l'Automobile introduceerde Citroën de deux chevaux, oftewel 2CV, een kleine, goedkope auto voor de Fransman met de krappe beurs. 41 jaar bleef de auto in productie. Meer dan 5 miljoen Eenden verlieten de fabriek. Wat begon als een goedkoop, goed verend werkpaard op wielen, geschikt voor de slechte landwegen van het Franse platteland, groeide uit tot een sleutel voor de vrijheid van talloze jonge automobilisten in Europa. Nu, 70 jaar nadat het eerste model aan de wereld getoond werd, is het een voertuig van nostalgie geworden, vaak duurder dan hij ooit geweest is, vaak voor welgestelde nostalgische zestigers. Een documentaire van Mathijs Deen.

In 1978 werd in Sliedrecht de eerste Nederlandse IKEA-vestiging geopend. Niemand kon zich op dat moment voorstellen dat de gemiddelde Nederlandse huiskamer en slaapkamer binnen een tiental jaren IKEA-drachtig zou blijken. Ons Nederlandse woonlandschap is sinds 1978 definitief veranderd. Zo laat documentairemaker Michal Citroen horen in ‘Veertig jaar IKEA en de democratisering van de smaak’. Deze zondag is het tweede deel te horen.

In 1978 werd in Sliedrecht de eerste Nederlandse IKEA-vestiging geopend. Niemand kon zich op dat moment voorstellen dat de gemiddelde Nederlandse huiskamer en slaapkamer binnen een tiental jaren IKEA-drachtig zou blijken. Ons Nederlandse woonlandschap is sinds 1978 definitief veranderd. Zo laat documentairemaker Michal Citroen zien in ‘Veertig jaar IKEA en de democratisering van de smaak’. Deze zondag is het eerste deel te zien.

Dieren opzetten is in. Steeds meer mensen volgen een cursus en preparateurs hebben het druk. Toch was het vak bijna uitgestorven. Radiomaker Marten Minkema bezocht het eeuwfeest van Bouten en Zoon in Venlo, het oudste taxidermiebedrijf in Nederland, waar stier Herman en nijlpaard Tanja uit Artis levensecht zijn geconserveerd. Tussen de opgezette tijgers, roodborstjes, ijsberen en hamsters doet Minkema verslag van een oud ambacht.

Vijftig jaar geleden leek het er even op dat in Parijs de verbeelding werkelijk aan de macht zou komen. Studenten hadden de straten in bezit genomen, miljoenen arbeiders het werk neergelegd en president De Gaulle bleef lang angstvallig stil. Een terugblik van vier ooggetuigen. Een documentaire van Paul van der Gaag, gemonteerd met Alfred Koster.

Een zoon van een lappenkoopman uit Capelle aan den IJssel bracht het tot eigenaar van een landgoed, in Oost-Pruisen. Toen de oorlog kwam stortte zijn droom en landgoed in elkaar, en bleek hij de treurige bezitter van het berooide ‘Rittergut Schakenhof’. Documentairemaker Mathijs Deen maakte op basis van persoonlijke briefwisselingen van de familie de documentaire ‘Ons gaat het in ieder geval nog goed’. Een verhaal over een familie die vermalen werd door de oorlog.

Deze donderdag is het weer Nationale Secretaressedag. En dat terwijl het begrip secretaresse nauwelijks nog wordt gebruikt, en bijna niemand meer weet wat Schoevers, het opleidingsinstituut voor assistent-juffrouwen van de directeur, ook weer eens was. In Het Spoor Terug een herhaling van een documentaire uit 2013, toen het secretaresse-instituut Schoevers 100 jaar oud was. Gemaakt door Laura Stek.

In 1902 schoot dienstbode Neeltje Lokerse uit Yerseke op het Haagse Binnenhof met een pistool op de vader van haar onwettige zoon. Ze was bij hem in dienst geweest, verliefd geworden, en verloor haar laatste spaarcenten aan het kind dat ze van hem had overgehouden toen ze eenmaal op straat stond. Marlies Allewijn schreef over Neeltje de roman ‘De meid’. Michal Citroen maakte er de documentaire ‘De meid, de vader en de daad’ over.

Het is begin 2013 als Rein Hannik veertig dozen van zijn moeder Coef erft. En dat terwijl hij nog zo opgelucht was van haar waanzin verlost te zijn. Maar haar nalatenschap blijkt te uniek om bij het grofvuil te zetten; hij stuit op dagboeken, foto’s, geluidsopnamen, tekeningen en schilderijen uit verschillende fases van haar leven. Over Indië, het Jappenkamp, haar worstelingen met psychoses en de roemruchte LSD-therapieën bij psychiater Jan Bastiaans. ‘Wie was zij eigenlijk?’, vraagt Hannik zich af. Een radiodocumentaire van Laura Stek, op basis van het boek ‘Coef: de weg van de waanzin’ van Rein Hannik.

Bier brouwen tijdens een volkenmoord. Heineken deed dat in 1994 in Rwanda. Terwijl 800.000 Tutsi's werden uitgeroeid, spoelden Hutu-moordenaars hun gewetensbezwaren weg met vers pils uit de Heineken-brouwerij. Journalist Olivier van Beemen, schrijver van het boek 'Bier voor Afrika', onderzocht hoe dat heeft kunnen gebeuren en maakte voor OVT en Follow the Money een Spoor Terug.

In het Joods Historisch Museum is tot en met 2 september een tentoonstelling te zien over de beroemde Oostenrijkse-Amsterdamse fotografe Maria Austria. Radiomaker Michal Citroen leerde de fotografe kennen toen deze foto’s maakte van het gezin Citroen en van haar jong overleden moeder. Voor Het Spoor Terug maakte zij een portret van Maria Austria met onder andere Vincent Mentzel, een leerling van Maria.