Be Ebarat-e- Digar

زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین آمریکا در امور صلح افغانستان و معمار توافق جنجالی دوحه، با وجود موج خشم و انتقادهای گسترده بسیاری از افغانها در سه سال گذشته، همچنان معتقد است که آن توافق در شرایط آنروزها که خروج آمریکا حتمی بود، کمترین هزینه را برای همه طرفها داشته است: «از نقطه‌نظر آمریکا به نفعش بود که با موافقه برآید و به فکر شخص من به نفع افغانها هم بود که با موافقه برآید». با این وجود بسیاری‌ها معتقدند که توافق دوحه بازگشت طالبان به قدرت را آسان کرد. در گفت‌وگو با داود قاری‌زاده، آقای خلیلزاد که اخیرا توییتهای زیادی در مورد خیزش اخیر در ایران هم منتشر کرده، با وجود تکذیب مقامات ایران، تاکید می‌کند که: «حالا می‌بینیم که رئیس القاعده در ایران است و به نظر میرسد که پایتخت القاعده هم انتقال کرده از افغانستان به ایران». زلمی خلیلزاد در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

حزب دمکرات کردستان ایران یکی از احزاب کرد ایران بود که فراخوان هایشان برای اعتراض واعتصابات استقبال شهروندان کرد را به دنبال داشت. آیا این حزب حاضر خواهد بود با چهره‌های مخالف برای فردای پس از جمهوری اسلامی همکاری کند؟ آیا آنها حاضرند با رضا پهلوی ائتلاف کنند؟ گفت‌وگو‌ی ویژه با مصطفی هجری؛ رئیس اجرایی حزب دمکرات کردستان ایران

مدت کوتاهی بعد از سرکوب خشن اعتراض‌ها به کشته شدن مهسا امینی در خیابان‌های ایران، هشت تن از وکلای شناخته شدهٔ ایرانی در بیانیه‌ای درخواست‌هائی، از جملهٔ تشکیل یک کمیسیون حقیقت‌یاب و قطع روابط دیپلماتیک با ایران را به شورای حقوق بشر سازمان ملل و دیگر محافل بین المللی ارائه کردند. مهمان این برنامه به عبارت دیگر، سعید دهقان، وکیل حقوق بشر و عضو اتحادیه بین‌المللی وکلا و یکی از آن هشت وکیل که آن بیانیه را صادر کردند، می‌گوید از جملهٔ این خواست‌ها تشکیل یک کمیسیون حقیقت‌یاب و قطع روابط دیپلماتیک کشورها با ایران بود: «کمیته حقیقت‌یاب باید شکل می‌گرفت، چون اغلب مردم ایران یا دادخواه بودند یا دادخواه شدند یا دادخواه می‌شند. ... وقتی مردم می بینند امر دادخواهی که قرار بود حق مسلم شهروندان باشه در کشور ما جرم‌انگاری ‌شده، خوب پایان دادخواهی در مراجع داخلی میشه آغازش در مراجع بین‌المللی». سعید دهقان در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

مهرزاد بروجردی، استاد و پژوهشگر تاریخ و علوم سیاسی در دانشگاه های امریکا که کتاب‌های متعددی، بویژه درباره شرایط سیاسی-اجتماعی ایران منتشر کرده، با اشاره به اعتراضات چند ماه گذشته که با کشته شدن مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد شروع شد و به سرعت گسترش یافت، می‌گوید «ما امروز به جایی رسیده‌ایم که نه حکومت توانایی فائق شدن به خواسته‌های مردم را داره و نه مردم توان به زیر کشیدن حکومت را» و ادامه می‌دهد: « ما محکوم به پیروزی نیستیم. بنابراین اگر اپوزیسیون کارتهای خودش را خوب بازی نکنه، میشه به این چشم‌انداز نگاه کرد که جمهوری اسلامی کماکان...می‌تونه ادامه پیدا بکنه». آیا به نظر او این خیزش، آغاز یک انقلاب است؟ مهرزاد بروجردی مهمان این برنامه به عبارت دیگر این هفته.

بعد از حمایت کشورهای غربی از معترضان ایرانی در چند ماه گذشته و محکوم کردن سرکوب گسترده و اعدام برخی از آنها و همچنین به دنبال همکاری نظامی ایران با روسیه در جنگ اوکراین روابط ایران و غرب، بویژه ایران و آمریکا بیش از پیش تیره شد. تلاشهای دولت جو بایدن برای احیای توافق برجام هم به بن بست خورده و بر اساس گزارش‌های دولت‌های غربی، دولت ایران بیش از پیش اورانیوم را غنی می‌کند و به ساخت بمب هسته‌ای نزدیکتر می‌شود. این برنامه به عبارت دیگر اختصاص یافته به گفت‌و‌گوی استیون سکر از برنامه هارد تاک بخش جهانی بی‌بی‌سی با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که در آن او از جمله از او می‌پرسد چرا آمریکا بیش از این از معترضان ایرانی حمایت نکرد، این دولت در مقابله با ایران چه در سر دارد و آیا امسال، سال رویارویی جدی با ایران است؟

آلن اکباتانی که در زمان انقلاب با افکار مائوئیستی فعال سیاسی‌ بود، در دهه شصت به اعدام محکوم اما با پا درمیانی آیت الله منتظری، حکم اعدامش لغو شد. او بعدها از چپ کناره گرفت، به امریکا رفت، و امروز از گذشته سیاسی خود فاصله گرفته و بعنوان یک کنشگر سیاسی برای یک حکومت سکولار- دموکرات با اقتصاد آزاد درحاشیه جریانات اعتراضی نوین داخل کشور فعال است: «جنبش انقلابی آینده ایران از داخل رقم می‌خوره، یعنی ما در خارج کشور بعنوان یک پشتیبان عمل خواهیم کرد». و «گروههای سیاسی، أحزاب سیاسی گذشته ایران همه کهنه شدند...از اون قالب‌ها باید رها بشند ... و با این نسل جدید پیوند برقرار بکنند». آینده اعتراضات ایران از نگاه آلن اکباتانی در گفت‌و‌گو با عنایت فانی در برنامه به عبارت دیگر.

جواد خادم، عضو کابینهٔ شاهپور بختیار و فعال سیاسی که بعد از شروع اعتراضات اخیر از اظهارات رئیس قوهٔ قضائیه جمهوری اسلامی در مورد بازشدن باب گفت‌وگو استقبال کرده بود، می‌گوید: «شما اگر به تاریخچه سیستم‌های توتالیتر نگاه کنید، در یک مقاطعی که نزدیک به فروپاشی می‌شند، به احتمال خیلی زیاد حاضر هستند باب مذاکره را باز کنند». و به دنبال آن می‌پرسد: «چرا فعالین سیاسی که حداقل ۱۲۰ روزه ...مرتب دارن این شعارها را می‌دن، چرا بدنه جامعه را نتونسته تکون بده؟». آیا او با وجود ادامهٔ خشونت حکومتی و اعدام معترضان هنوز معتقد به گفت‌و‌گو با حکومت است؟ جواد خادم در گفت‌و‌گو با عنایت فانی در برنامه به عبارت دیگر .

آیا انقلاب اسلامی ایران که حالا چهل و چهار سال از عمر آن می‌گذرد برای همه بانیان و یاوران اولیه آن به اهداف خود رسیده است؟‌ حجت‌الاسلام حسن فرشتیان، حقوقدان و نواندیش دینی در سال ۱۳۵۷ طلبه‌ای جوان و انقلابی و از پیروان پروپاقرص آیت‌الله خمینی و انقلاب بود. او که امروز به قول خودش با نظام برخاسته از انقلاب زاویه‌دار است و در خارج از ایران زندگی می‌کند، می‌گوید: "دغدغه اولیه ما آزادی و دمکراسی نبود در انقلاب ۵۷... شاید من در اون زمان بیشتر به سمت عدالت بودم...ولی شاید غافل بودم که اجرای عدالت بدون آزادی ممکن نیست". گفت‌و‌گوی عنایت فانی با حجت‌الاسلام حسن فرشتیان در این برنامه به عبارت دیگر.این گفت‌و‌گو اولین بار در بهمن سال ۱۳۹۹پخش شده است

چرا پس از گذشت ۴۲سال از انقلاب اسلامی بین حکومت و بخش بزرگی از جامعه در ایران بی‌اعتمادی ایجاد شده و کار به تظاهرات و سرکوب خیابانی کشیده است؟ حسین قاضیان، جامعه‌شناسی که پژوهش‌های میدانی در سنجش افکار عمومی در مرکز کارش قرار دارند، معتقد است که: 'سرکوب در جمهوری اسلامی گریزناپذیر شده....حکومت در ایران نماینده خاص اکثریت نیست...این چیزی است که هم حکومت می‌دونه و هم مردم می دونن' و ' دمکراسی ....یک سیمرغی سر قله قافی نیستش که ما در را باز کنیم و ببینیم که اِه سیمرغ دمکراسی اونجا نشسته و منتظر ماست...'. حسین قاضیان مهمان این برنامه به عبارت دیگر است. این گفت‌وگو اولین بار در سال ۱۳۹۹ پخش شده است.

روح‌انگیز شریفیان، روانشناس و نویسنده چندین رما‌ن‌ که اولین داستانش با عنوان «چه کسی باور می کند؛ رستم» برندهٔ جایزهٔ گلشیری شد، می‌گوید اگرچه حسرت کسانی را می‌خورد که به زبان‌هایی می‌نویسند که در آن از سایه سانسور و خود سانسوری خبری نیست، اما سانسور نویسنده را زیرک می‌کند:‌ «من یاد گرفتم که حرف‌ام را...چطوری بزنم. صحنه‌های عاشقانه توی کتابهام را طوری می‌نویسم که هر خواننده‌ای می‌تونه بفهمه اما هیچ حرفی که سانسور بخواد بشه درش وجود نداره». این نویسنده ساکن انگلستان که با حسرت از ایران یاد می کند معتقد است: «مهاجرت یک چیزیه که شروع میشه ولی تموم نمیشه و هیچوقت شما را رها نمی‌کنه. روح‌انگیز شریفیان مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

نیره توحیدی؛ استاد دانشگاه در آمریکا و پژوهشگر امور زنان و جنسیت در گفت‌و‌گو با عنایت فانی می‌گوید حرکت‌های اعتراضی اخیر در ایران که برخی آن را انقلاب زنانه نامیده‌اند، ریشه‌‌ای طولانی در تاریخ معاصر ایران دارد: «این نتیجه شاید بشه گفت حداقل ۱۱۶ سال مبارزه زنان برای حقوق اولیه‌شون بوده... اتفاق به این بزرگی یک شبه نبود... پیشینه داشت، بخصوص پیشینه این ۴۳ سال». او همچنین باور دارد که اگرچه این اعتراض‌ها بدون رهبری و برنامه مشخص است، اما مانیفست خود را دارد: «مانیفست این جنبش ترانه برای‌یه شروین حاجی‌پوره، به زبان بسیار ساده اما ملموس». نیره توحیدی مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

علی کریمی، نویسنده و فعال سیاسی کُرد در یک گفت‌وگوی اختصاصی با ژیار گل می‌گوید شعار زن، زندگی، آزادی که در ایران اولین بار از شهر کُردنشین سقز به گوش خورد، شعار جامعی است که بدون خشونت و مرگ خواستار یک تحول اجتماعی است، بخاطر اینکه نسل امروز ایران با نسل‌های پیشین متفاوت است: «ما در سال‌های ۵۷-۵۸ واقعا نمی‌دونستیم چی می‌خوایم، هی می‌گفتیم مرگ بر شاه، مرگ بر شاه. ولی بعد از مرگ شاه، نمی دونستیم چی می‌خوایم، رهبران هم نمی‌دونستند». و «این نسل امروز دیگه به این فکر نمی‌کنه، به این ناسیونالیسم تنگ‌نظرانه‌ای که ما بهش فکر می‌کردیم،..اونها بیشتر به انسانیت فکر می‌کنند». گفت‌وگوی اختصاصی با علی کریمی از برنامه به عبارت دیگر.

گفت‌وگو با عبدالرحمن قاسملو، دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران، یک ماه قبل از قتل او در ۲۲ تیرماه ۱۳۶۸خورشیدی در وین. بازماندگان آقای قاسملو و حزب او وزارت اطلاعات ایران را مسئول قتل او می‌دانند و دولت وقت اتریش را به مصلحت اندیشی و مماشات با دولت ایران متهم می کنند. یک ماه قبل از آن واقعه عنایت فانی که در حال ساخت فیلم مستندی برای یکی از کانال‌های تلویزیون بریتانیا بود با آقای قاسملو گفت‌وگو کرد که در آن دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران بر ایرانی بودن خود تاکید کرد: «ما خودمان را ایرانی می‌دانیم و به هیچ کسی، به هیچ ایرانی دیگه هم اجازه نمی‌دیم که خودش را از ما ایرانی‌تر بدونه» و همچنین «دقت اگر کرده باشید ما دمکراسی برای ایران را قبل از خودمختاری برای کردستان گذاشتیم». این برنامه به عبارت دیگر که یادآور آن گفت‌وگو است و پیشتر بمناسبت بیست و پنجمین سالگرد قتل این چهره محبوب کُرد در برنامه به عبارت دیگر پخش شده بود، این هفته بازپخش می‌شود. تاریخ پخش اول: ۲۰۱۴/۰۷/۱۵

سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری در زمان سقوط نظام جمهوری یکی از مقامهای ارشد نظام پیشین در افغانستان بود که از فعالیت در یک حزب سیاسی، راه را به طرف وزارت باز کرده بود. سرور دانش که بعد از فرار از کابل کمتر اظهار نظر کرده در گفت‌وگو با جمال‌الدین موسوی در این برنامه به عبارت دیگر می‌گوید: «نظام جمهوریت، ارزش‌های قانون اساسی قریانی توافق دوحه شد، توافقی که هدف اصلی آن خروج امن نیروهای آمریکایی بود و نه صلح و ثبات در افغانستان». حالا او و جمعی از همفکرانش از تشکیل یک حزب سیاسی سخن می‌گویند که خواهان نظام فدرال در افغانستان است: «اکنون بهترین فرصت است که در باره فدرالیسم فکر شود ما اگر این را ...مطرح کردیم، به این دلیل است که شرایط تغییر کرده...» چرا فدرالیسم امروز مطرح می‌شود و آیا تصور یک نظام فدرال در شرایط حاضر افغانستان خوش خیالی نیست؟

چرا حکومت ایران نسبت به مردم بلوچستان خشن‌تر و در سرکوب اعتراض‌های آنها مصر و مصمم‌تر است، آنهم در حالیکه که مردم بلوچ بیش از مردم هرجای دیگر ایران بیشتر مورد تبعیض و محرومیت بوده و هستند. فریبا بلوچ که تا چند سال پیش در حوزهٔ حقوق بشری و حقوق زنان در بلوچستان فعال بوده و بتازگی به فعالیتش در خارج از کشور ادامه می‌دهد، با محرومیت‌های همه جانبه و تاریخیِ مردم بلوچستان زیسته و خود قربانی آنها بوده است: «دولت ایران به کل مردم ایران ظلم روا می‌داره ولی این تو بلوچستان بیشتر بوده، همیشه...» و «همه فکر می‌کنن بلوچستان خودش یک جای خیلی محرومه که هیچ منابع و امکاناتی نداره...ولی بلوچستان یک سرزمین واقعا غنی‌ایی هستش». فریبا بلوچ مهمان این هفته برنامه به عبارت دیگر است

چرا نسل جدید ایران که عمدتا متولدان دههٔ هشتاد خورشیدی هستند از نسل‌های قبل از خود تا به این حد متفاوت‌اند؟ آیا جوانان فعال در جنبش اعتراضی اخیر می‌دانند دقیقا چه می‌خواهند و چطور به خواسته‌هایشان برسند؟ رامین جهانبگلو استاد فلسفه و مؤلف کتاب های متعدد در خصوص فلسفه و تحولات اجتماعی و مهمان این برنامه به عبارت دیگر معتقد است که متفاوت با جوانان فعال در انقلاب سال ۱۳۵۷ که معمولا هدف خود را چهارچوب‌های ایدئولوژیک می‌دیدند، نسل جدید: «‌ بیشتر با رسانه‌های اجتماعی و اینترنت سر و کار دارند و تونستن به یک نوعی با دنیای خارج از ایران وصل بشند و این دنیا بهشون یک نوع آزادی داده که تونسته یک نوع پرسشگری جدیدی را... بهمراه داشته بشه». و مسئله‌ حاکمیت جمهوری اسلامی امروز این است که «فکر می‌کنه با خشونت می‌تونه همه مسائل را حل کنه. با خشونت که شما نمی‌تونین ارزش‌های جدید بوجود بیارین در جامعه‌تون». رامین جهانبگلو این هفته در برنامه به عبارت دیگر

Irene Khan is an internationally recognised figure with a long history of defending the freedom of expression and opinion, gender equality and social justice. She was Amnesty International’s General Secretary for eight years. Just over two years ago, she was appointed UN Special Rapporteur on Freedom of Expression and Opinion. What has she been doing with regards to the violation of freedom of expression in Iran in the past two years and specifically what actions has she taken in response to the blatant and brutal violation of protesters ‘right to freedom of expressing in recent weeks? BBC Persian Enayat Fani speaks to Irene Khan in this programme.

آیرین خان، مهمان این هفته برنامه به عبارت دیگر که چندی است گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل متحد برای آزادی بیان و عقیده است، در دفاع از عملکرد خود در مورد ایران می‌گوید که در مورد نقض حقوق بشر در ایران جواب قانع‌کننده‌ای از دولت آن کشور دریافت نکرده: «دولت پاسخ میده و به نظرم این نکته‌ی مهمی‌یه. ... اما پاسخ‌های اونا معمولا در راستای قوانین کشوره و میگن کاری که انجام می‌دهند همسو با اون قوانینه و پاسخ من اینه که ایران به عنوان عضوی از سازمان ملل متحد به رعایت هنجارهای بین‌المللی حقوق بشرمتعهد شده و قوانین ایران هم باید با این هنجارهای جهانی همسو و هماهنگ بشه» و اضافه می‌کند «ما ناگزیریم که پیوسته اصرار بورزیم و فشار بیاریم. می‌دونید تجارتِ امید یعنی همین. من به خودم میگم «دلال امید». وضعیت حقوق بشر در ایران با آیرین خان این هفته در برنامه به عبارت دیگر.

چرا رضاشاه به آرمان ساختن دولت ملی مشروطه وفادار ماند ولی به آمال دیگر مشروطه‌خواهان-پایان دادن به خودکامگی- نه تنها ‌توجهی نکرد، بلکه خود به مستبدی خودکامه تبدیل شد؟ و آیا این خودکامگی روند مدرنیزاسیون ایران را کند کرد یا به آن سرعت بخشید؟ محمد امینی پژوهشگر تاریخ ایران که بتازگی درگذشت در گفت و گو با عنایت فانی باور داشت: «آدمی مانند رضاشاه که در فرهنگ مشروطه‌خواهی پرورش نیافته بود، با دمکراسی میانه‌ای نداشت...آدم بسیار با هوشی بود...ایران‌دوست بود و می‌خواست ایران پیشرفت پیدا بکنه اما زیر سایه چکمه‌های او». بازپخش بخش دوم گفت و گو با محمد امینی به مناسبت در گذشت او در برنامه به عبارت دیگر این هفته

محمد حنیف اتمر، وزیر خارجه دولت پیشین افغانستان که بتازگی یک جریان سیاسی بنام حرکت ملی صلح و عدالت تشکیل داده معتقد است که حکومت طالبان مشروعیت ندارد ولی جنگ هم راه حل نیست. در یک مصاحبه اختصاصی با جمال‌الدین موسوی او هم برنامه‌های خود در آینده را تشریح کرد، و هم از ناگفته‌های سقوط نظام قبلی افغانستان پرده برداشت و گفت که فرار اشرف غنی رییس‌جمهوری وقت برنامه‌ریزی شده بود، چون از قبل پاسپورت خود را که او هنوز در اختیار دارد، مطالبه کرد. راز سقوط آن نظام به نظر او فساد، اختلاف و خودخواهی بوده: « خود را هم در جمع بزرگان دولتی و سیاسی افغانستان ...شمردم و گفتم اولین کسی خواهد بودم که آماده‌ام برای حساب‌دهی». گفت‌و‌گوی اختصاصی محمد حنیف اتمر با جمال‌الدین موسوی در این برنامه به عبارت دیگر.