Be Ebarat-e- Digar

این هفته در برنامه به عبارت دیگر بازپخش بخش اول گفت‌وگو با محمد امینی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و نویسندهٔ چندین کتاب از جمله فدائیان اسلام و سودای حکومت دینی، سوداگری با تاریخ و کتاب های تاریخی دیگر که بتازگی درگذشت. این مورخ پرکار سال گذشته در یک گفت‌وگوی دو قسمتی با عنایت فانی به سوالات متعدد در مورد دوران پهلوی اول پاسخ داد. از جمله در مورد اینکه آیا ظهور رضاشاه نقطه عطفی در توسعه مدنی ایران بود یا عاملی بازدارنده در مقابل آزادی‌خواهی مشروطه‌طلبان؟ و چرا اندیشه جمهوری‌خواهی در آن دوران عمری کوتاه داشت و به خودکامگی منجر شد: «برای انجام این پروژه‌های مدرن‌سازی به یک سرپرستی جدی نیازمند بودیم و این سرپرستی قدرتمند را دولت رضاشاه بوجود آورد» و «این جمهوری که در آن هنگام در ایران مطرح شد در برابر دمکراسی بود، یعنی جمهوری دمکراتیک نبود».

پل کومور، استاد دانشگاه صنعتی بولدر در آمریکا، متخصص تغییرات اقلیمی و انرژی‌های تجدیدپذیر، و یکی از اعضای مهم تیم تحقیقات اقلیمی در آمریکا که برنده جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۰۷ شد، معتقد است برای بهبود شرایط محیط زیست بهتر است بجای سرزنش و توصیه نخور و نپوش و نرو به مردم، سیاست‌گذاری و الگوی مصرف به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های جدید برود که هم مقرون به صرفه باشند و هم به کنترل تغییرات اقلیمی کمک کنند: « آگاهی مردم همیشه کارسازه. اما دیدگاه شخصی من اینه که اگه تغییرات اقلیمی رو به افراد، به مصرف‌کننده‌ها، به عنوان چیزی مطرح کنید که باید کاهش بدهند، باید برای برای اون کیفیت زندگی خودشون رو پایین بیارند؛ از چیزهایی چشم پوشی کنند و کارهایی رو که می‌خواهند انجام بدند، ندند، و به هدف‌هاشون نرسند اون وقت این تغییرات هیچ وقت صورت نمی‌گیره». پل کومور در گفت‌و‌گوی اختصاصی با امیر پیام در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

هفته گذشته در یک عملیات انتحاری در یک مرکز فرهنگی، ۵۳ نفر که اکثر آنها نوجوان بودند، کشته شدند. کسانی که در این حادثه جان باختند هزاره و شیعه بودند. این رویداد تلخ سال‌هاست تکرار می‌شود و به نظر می‌رسد متوقف نمی‌شود. یحیی بیضا، استاد دانشگاه و پژوهشگر در مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی در لندن و عضو شورای آکادمیک دانشنامه هزاره، می‌گوید «دلایل این نسل کشی را باید در سابقه تاریخی فرهنگی و مذهبی افغانستان جستجو کرد ... و طالبان در سال‌های‌گذشته در کشتار هزاران نفر از مردم هزاره‌ نقش داشتند... طالبان ادعا می‌کنند کنترل صد در صدی کشور را دست دارد و برای اینکه اعتماد مردم هزاره را جلب کنند، در نخستین گام باید اعتراف کنند در گذشته اشتباه کرده‌اند و خودشان را به امنیت این قوم متعهد نشان بدهند...». مهمان برنامه به عبارت دیگر در این برنامه، دلایل قربانی شدن قوم هزاره در افغانستان را پاسخ می‌دهد. یحیی بیضا مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

امید نوری‌پور، نماینده ایرانی‌تبار بوندس‌تگ، پارلمان و یکی از دو رهبرحزب سبز آلمان، اولین سیاستمدار رده بالا در آلمان بود که با پیامی در شبکه‌های اجتماعی حمایت خود را از تظاهرکنندگان و زنان ایرانی بعد از مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد اعلام کرد: «من نماینده مردم آلمان هستم در پارلمان این کشور، از طرف دیگه وظیفه ماست که صدای مردم ایران باشیم، اونجایی که صداشون شنیده نمیشه» و «وقتشه که به مردم دنیا بگیم، مخصوصا به مردم ایران بگیم که ما می‌دونیم که آزادی در ایران فقط وقتی وجود خواهد داشت که زنان به حقوق خودشون برسند و بدون اینکه زنان به حقوق خودشون برسند هیچ وقت حقوق بشر در ایران وجود نخواهد داشت». ولی آیا حمایت کافی است و‌ چه راه‌های عملی برای کمک به این مبارزات برای کشورهای اروپائی وجود دارد؟ امید نوری‌پور مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

چرا و چگونه و مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد به تظاهراتی همه‌گیر و اعتراضی عمومی با مرکزیت زنان در ایران و بعد در سراسر جهان تبدیل شد؟ به جنبشی که به گفته بسیاری از کنشگران و پژوهشگران در نوع خود نادر است؟ به باور منصوره شجاعی، پژوهشگر و فعال حقوق زنان این جنبش یک شبه شکل نگرفته، بلکه ریشه در تاریخی بیش از یک سده دارد: ‌«این اولین انقلاب زنانه، نه تنها در ایران، بلکه در جهانه، این بواسطه زنانه شدن ساختار اجتماعی ایران بوده. این حاصل تلاش زنانیه که در...جغرافیایی به گستردگی از اتاق خواب تا خیابان تلاش کردن» و «این متفاوته از یک جریان سیاسی، از یک جنبش ایدئولوژیک، از یک جنبش اقتدارگرا...بواسطه اینکه جنبش زنان درهای ورودیش همیشه باز بوده، ایده‌های جوان توش اومده». منصوره شجاعی و جنبش زنان ایران در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

یکی از دیرپاترین جوایز ادبی بعد از انقلاب اسلامی که از طرف بخش خصوصی پایه‌گذاری شده، جایزهٔ ادبی مهرگان است، نهادی که در سال ۱۳۷۷ ایجاد شد و به مرور به عرصه‌های علم و محیط زیست هم گسترش یافت. بنیانگذار و مدیر جایزهٔ مهرگان ادبی، علیرضا زرگر، با پیشنه‌ای طولانی در تولیدات فرهنگی ونشر باور دارد که تشویق می تواند در فضای فعلی کمک به تولیدات ادبی بهتر وفعالیت‌های اجتماعی موثرتر بین طیف جوان شود: "ما تصممیم گرفته‌ایم که در ایران بمانیم، چراغمان در این خانه می‌سوزد. این جوانانی که من می بینم...روزنه‌های امید اونها، روزنه‌های قدرشناسی از اونها نباید بسته بشه". علیرضا زرگر مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

در تیرماه امسال، شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد، نازیلا قانع، حقوق‌دان و استاد حقوق‌بشر در دانشگاه آکسفورد بریتانیا را که در حوزه آزادی دین و حقوق بشر تجربهٔ بیست و پنج ساله دارد، بعنوان گزارشگر ویژه خود برای آزادی دین و عقیده برگزید. وظیفهٔ این‌ گزارشگر تحقیق در مورد رعایت یا عدم ‌رعایت استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر در ۱۹۳ کشور حوزهٔ ماموریت او و تعیین این مسئله است که آیا این کشورها به این استانداردها در خصوص آزادی دین و عقیده پایبندند یا نه:‌ «یک نقص‌هایی هست که خود دولت این را به دوش می‌گیره و خودش این را به پیش می‌بره... بعد نقص‌هایی هست که ما در جامعه می‌بینیم بخاطر تعصب بین مردم و گروهها...در ایران متاسفانه قسمت اول را مشاهده می‌کنیم». آیا این گزارشگر ایرانی‌الاصل می‌تواند تغییری در شرایط اقلیت‌های دینی و قومی ایران ایجاد کند؟ نازیلا قانع مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

عباس معروفی، نویسندۀ شناخته‌شده ایرانی و خالق رمان معروف سمفونی مردگان و چند کتاب پرفروش دیگر، هفته پیش پنجشنبه ده شهریور ۱۴۰۱در آلمان درگذشت. او در دبیرستان رشته ریاضی خواند اگرچه از جوانی به ادبیات علاقه زیادی داشت. بعداً برخلاف انتظار خانواده‌اش کسب و کار پدر را پیشه نکرد و به دانشکده هنرهای دراماتیک رفت. بعد از شروع به نوشتن وقتی در سال ۱۳۵۸ یکی از داستان‌هایش را به یک نویسنده‌ معروف نشان داد، نویسنده به او گفت: تو نویسنده نمی‌شوی، برو لحاف دوز شو. عباس معروفی ولی از پا ننشست و ده سال بعد رمانی منتشر کرد که همه را به تعجب واداشت. معروفی بعد از انتشار مجله گردون و توقیف آن در اواسط دهه هفتاد خورشیدی به آلمان مهاجرت کرد و نهایتا در برلین یک مرکز نشر و فروش کتاب به نامه خانه هنر و ادبیات هدایت پابه‌گذاری و کتابهای زیادی از نویسندگان خارج از کشور منتشر کرد. در کنار آن عباس معروفی تا پیش از مرگش همچنان پرکار به نوشتن ادامه داد. عنایت فانی از برنامه به عبارت دیگر بی بی سی در سال ۱۳۸۸ گفت و گویی با او داشت که این هفته بمناسبت درگذشت او بازپخش می‌شود.

بیش از هفت دهه است که حزب دمکرات کردستان ایران با شعار دمکراسی برای ایران و خودمختاری برای کردستان به میدان آمده. این حزب اما بعد از دهه‌ها درگیری با جمهوری اسلامی ایران، در چند سال اخیر خواهان تحقق حقوق کردها در چهارچوب ایرانی دمکراتیک و فدرال است. مصطفی هجری، رئیس کل اجرایی این حزب می‌گوید: « ما خواهان جدایی نیستیم، سالهاست مبارزه می‌کنیم برای تشکیل یک حکومت دمکراتیک سکولار فدرالی در داخل ایران». در اندیشه‌ها و نظرات این حزب اما همیشه وحدت وجود نداشته و گاه منجر به جدایی و انشعاب شده است؛ آخرین بار نزدیک به دو دهه پیش که بتازگی منجر به وحدت دوباره شد: «در طول این بیشتر از سه دهه انشعاباتی در حزب دمکرات کردستان ایران بوجود آمده. بجز اولین انشعاب، بقیه هیچکدامشان مبنای فکری، تشکیلاتی و سیاسی نداشتند، بلکه بیشتر در اثر تفاوت در رفتارها و تعامل با یکدیگر بوده». چرا پس از بیشتر ازهفت دهه مبارزه، حزب دمکرات کردستان ایران نتوانسته به اهدافش دست یابد؟ چرا این حزب انشعاب کرد و چرا دوباره دو بخش حزب آشتی کردند؟ این سوال‌ها و سوالات بیشتر از مصطفی هجری در یک گفت‌وگوی اختصاصی پیش از ادغام دوباره دو بخش انشعابی حزب در

همزمان با سالگرد خروج شتابزده و پرهرج ومرج آمریکا از افغانستان انتقادها از دولت جو بایدن افزایش یافته است. به گفته جان سوپکو، بازرس ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان، تصمیم به خروج نظامیان و پیمانکاران آمریکایی دلیل اصلی فروپاشی نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان است: « یکی ازعوامل اصلی، از دست رفتن روحیه‌ نظامیان بود؛ یعنی فروپاشی روحیه‌ نیروهای حافظ امنیت ملی افغانستان از جمله پلیس و ارتش. این فروپاشی روحیه به طور مستقیم مربوط بود به توافقی که با طالبان امضا شد و نحوه‌ به اشتراک گذاشتن اطلاعات با دولت اشرف غنی». و « یک نفر گفت که مشکل عمده این است که افرادی از بیرون از افغانستان سعی دارند به افغان‌ها بگویند که چه باید بکنند... شاید این حرف درست است و مشکل همین است». آیا افغانستان به دوران قبل از یازدهم سپتامبر باز می‌گردد؟ جان سوپکو در گفت‌و‌گو با داود قاری‌زاده در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

امرالله صالح، معاون پیشین رئیس جمهوری افغانستان و یکی از چهره‌های اصلی جبهه‌ مقاومت ملی، یک سال بعد از استیلای دوباره حاکمیت طالبان بر افغانستان، آمریکا را به دورویی متهم و مقصر اصلی بازگشت طالبان به قدرت می‌داند: « من برای خودم سهم عمده‌ای از مسئولیت رو می‌پذیرم؛ ...اما اگه تصویر بزرگتر رو در نظر بگیریم آمریکایی‌ها زیر لوای فرآیند صلح به دنبال تغییر حکومت بودند...» و « واشنگتن برخلاف حرف خودش بین تروریست‌ها تمایز قائله و به تروریست خوب و بد باور داره ... اونا الان اجازه میدن که ده نفر در کابینه‌ طالبان که برای سرشون جایزه تعیین شده آزادانه بگردند و بعد می‌آیند و گزینشی یک تروریست را می‌کشند». آیا در شرایط پیچیده امروز که افغان‌ها به قحطی و گرسنگی دچارند، مقاومت داخلی ممکن است؟ امرالله صالح در گفت‌و‌گو با استیون سکر از بخش جهانی بی‌بی‌سی در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

یکی از پیامدهای جنگ اوکراین بحران انرژی است که چشم‌انداز آن در زمستان آینده از حالا لرزه بر تن اروپایی‌ها انداخته است. اما بجز این حتی با این که تغییرات اقلیمی نیاز به کربن‌زدایی را بیشتر از همیشه کرده، جهان همچنان به سوخت‌های فسیلی متکی است. فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی در گفت و گو با استیون سَکِر، مجری برنامه برنامهٔ هارد تاک بخش جهانی بی بی سی افق انرژی در زمستان آینده را روشن نمی‌بیند: « اگه نتونیم مصرف رو به حد قابل توجهی کاهش بدیم، من احتمال سهمیه‌بندی جدی در اقتصادهای اروپا رو در زمستان آینده منتفی نمی‌دونم». با وجود این در لابلای این هراس و نا امیدی،‌ او امیدوار است و می‌گوید در آینده انرژی‌های سبز در همه جهان میدان‌دار خواهند بود: « در سال 2019 ... فقط دو درصد از کل خودروهایی که در جهان به فروش می‌رسید خودروی برقی بود. .. امروز در سال 2022... نزدیک به 15 درصد کل خودروهایی که فروخته میشه برقی هستند ... نیمی از این اتومبیل‌های برقی در چین به فروش می‌رسند.» ترجمه این گفت‌و‌گو در به عبارت دیگر این هفته

مذاکرات اتمی ایران با کشورهای غربی ماه‌هاست در بن‌بست قراردارد و این کشورها در هفته‌های اخیرهشدار داده‌اند که فرصتی برای به دست آمدن توافق با ایران در مذاکرات هسته ای باقی نمانده ولی سرنوشت یک توافق همچنان در ابهام قرار دارد. مهمان این برنامه به عبارت دیگر، مهران مصطفوی استاد فیزیک و شیمی در دانشگاه پاریس جنوبی و معاون مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه و فعال سیاسی‌ می‌گوید ایران باید برنامهٔ غنی سازی اورانیوم خود را بکلی کنار بگذارد:‌ « اورانیم اگر غنی بشه فقط به دو کار میاد، یکی برای سوخت رآکتور یا سوخت کشتی‌های بسیار بزرگ یا به درد ساختن بمب می‌خوره. غنی‌سازی اورانیم هیج نقشی نه در کشاورزی داره، نه در پزشکی داره و در هیچ امر دیگه‌ای نقش نداره» . مهران مصطفوی در برنامه به عبارت دیگر این هفته.

لطفعلی خنجی در زمینهٔ ترجمهٔ شعر فارسی به انگلیسی پژوهشگر و مترجم برجسته‌ایست. منتخب اشعار و رباعیات اسماعیل خویی، دو منتخب اشعار شاداب وجدی و کتاب‌های دیگر از جمله ترجمه کتاب اوریانتالیسم ادوارد سعید به فارسی از آثار منتشر شدهٔ اوست: « می‌تونم بگم که ترجمه شعر برای من از ترجمه نثر آسون‌تره شاید به این علت که شما می‌تونید یک مقدار...ذوق شخصی‌تون را بکار بگیرین». اما آنچه بیش از همه اینها لطفعلی خنجی را برای سال‌ها محبوب خانه‌های بسیاری از فارسی‌زبانان کرده بود، صدای گیرا و صمیمی او بود که به شیوهٔ طنزآمیز خاص خود به نامه‌های شنوندگان رادیوی بی‌بی‌سی فارسی پاسخ می‌داد: «شنوندگان افغان علاقه زیادی به این برنامه داشتند...خودم هم علتش را نمی‌دونم». زمانی دکتر مجتهدی، مدیر دبیرستان البرز تهران او را خدای ریاضی نامیده بود اما او چگونه سر از رادیوی بی‌بی‌سی در آورد؟ لطفعلی خنجی مهمان این برنامه به عبارت دیگر است.

هجدهم تیرماه سال ۱۳۷۸ خورشیدی، نه تنها از نظر گسترده‌گی و نگاه دمکراسی‌خواهانه نقطهٔ عطفی در تاریخ اخیر حرکت‌های دانشجویی ایران شمرده می‌شود بلکه از نظر میزان خشونتی که حاکمیت در مقابل آن از خود نشان داد هم برجسته است. دو فعال دانشجویی که در جریان این اعتراض‌ها به عنوان رهبران این حرکت بازداشت شدند و بعدا در جریان محاکمات برایشان به عنوان متهمان ردیف اول پانزده سال زندان و اعدام تقاضا شد، منوچهر محمدی و برادرش اکبر محمدی بودند. منوچهر محمدی در این برنامهٔ به عبارت دیگر که ویژهٔ سالگرد این واقعه است می‌گوید: «این را ما راه نینداختیم، شرایط زمانی راه انداخت...ما در همون موقع پیش‌بینی می‌کردیم که خاتمی ره به جایی نخواهد برد» و «همیشه دانشگاه یک یا چند پله جلوتر از مردم حرکت می‌کنه. لذا اونجا ثقل تصمیم‌سازی ویژه هست». گفت و گو با منوچهر محمدی، بیست و سه سال بعد از واقعه هجدهم تیر در این برنامه به عبارت دیگر.

حمید آصفی ، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر سیاسی – اجتماعی معتقد است جامعهٔ مدنی ایران قوی و پیشرفته است و وارد مرحلهٔ جنبشی شده و علت اینکه هنوز متحد و منسجم نیست، آنست که رهبران و نخبگان درخور خود را نیافته: "مهمترین مسئله تولید روشنفکران گفتمان‌سازه، و روشنفکران مروج. روشنفکران مروج شاید خیلی مهمتر باشند از روشنفکران گفتمان‌ساز". به نظراو جامعۀ کنونی ایران معطل هیچکس نمی‌ماند و رهبران خاص خود را می‌آفریند: بنظر می‌رسه ما مدل انقلاب مشروطه که ترکیبی از فعالان کارگری، ترکیبی از واعظان، ترکیبی از منورالفکرهای غریی.....، سوسیال‌دمکرات‌ها، همه اینها دست به دست دادن و انقلاب مشروطه را ساختند. در آینده ایران، ما یک رهبری جبهه‌ای خواهیم داشت». آینده ایران و جنبش مدنی آن در گفت‌وگو با حمید آصفی این هفته در برنامه به عبارت دیگر.

چطور یک گروه جهادی ضد غرب نظام جمهوری را در افغانستان به زیر کشید و شکستی خفت بار را به ابرقدرتی مثل آمریکا و متحدانش تحمیل کرد؟ احمد ضیا سراج، رئیس امنیت ملی، نهاد استخباراتی و اطلاعاتی افغانستان در زمان سقوط کابل می‌گوید: «می‌فهمیدیم که جنگ در کابل، یک جنگ خونین خواهد بود و در این جنگ برنده هیچکس نیست (خصوصا) با وحشتی که طالبان از خود نشان داده بودند... این (جنگ) به مردم کابل فاجعه‌ای بیشتر از آنکه امروز دارند، می‌بود». احمد ضیا سراج می گوید که گروههای پیکار جو منطقه را بیشتر از این ناامن خواهند کرد و می گوید که از مقاومت احمد مسعود حمایت می کند. او همچنین ادعای مفقود شدن دهها میلیون دلار در امینت ملی افغانستان در روزهای سقوط نظام را رد می کند. رازهای ناگفته سقوط نظام مورد حمایت آمریکا از زبان احمد ضیا سراج در یک مصاحبه اختصاصی از برنامه به عبارت دیگر.

مهرداد وهابی استاد اقتصاد در دانشگاه سوربن شمالی پاریس معتقد است که اقتصاد ایران، اقتصادی است اسلامی برمبنای برداشت شیعه از انفال- که با برداشت اهل سنت که آن را متعلق به حکومت اسلامی و به تبع آن متعلق به عموم مسلمین می‌داند، متفاوت است: «نظر شیعه این هست که انفال...عبارت از مالکیت انحصاری نبی و در غیابش امام و در غیاب امام ولی‌فقیه (است) که مالکیت همه اموال عمومی بدون مالک را صاحب میشه». او روند مالکیت انفال پس انقلاب را این طور تصویر می‌کند: «درابتدای انقلاب...انفال محدود می‌شد به مصادره‌هایی که از بنیاد پهلوی و ۵۳ نفر صاحب صنعت شد...۱۹۸۹ انفال باز گسترش پیدا می‌کنه و ...تمام اموال رها شده در جنگ و اموال دیگر کسانی که بصورت مشروع بدست نیامده، زیر نظر ستاد قرار می‌گیره، زیر نظر شخص امام». اقتصاد ایران در دسته‌بندی مکتب‌های اقتصادی کجا قرار می‌گیرد؟ ریشه‌ها، تضادها و ناکارآمدی‌های اقتصاد ایران از نگاه مهرداد وهابی در این برنامه به عبارت دیگر.

محمد توکلی طرقی، استاد تاریخ و تمدن‌های خاور میانه و خاور نزدیک در دانشگاه تورنتوی کانادا معتقد است که خوانش ما از تاریخ در پرتو پرسش‌های اکنون‌مان شکل می‌گیرد و می‌گوید: «در شناخت تاریخ ایران معمولا من پی بردم که روایت‌هایی که ما از گذشته داریم، اینها روایت‌هایی هستند که حاصل یک نوع فعالیت‌های سیاسی...یک نوع ایدئولوژی و نگرش خاصی بوده...و بعداز مدتی این نگرش‌های سیاسی تبدیل میشن به روایت‌های تاریخی». گفت‌و‌گوی عنایت فانی با محمد توکلی طرقی در مورد تاریخ و تجدد در ایران در این برنامه به عبارت دیگر.

ناصر مهاجر که چندین دهه از عمر خود را صرف پژوهش در مورد زندان و اعدام بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران کرده و چندین کتاب در این باره نوشته که آخرین آن 'صداهایی از یک کشتار' است، می‌گوید: 'اينكه چرا یک بخش بزرگی از کار خودم را درباره زندان کردم، این بودش که من گمان دارم که یکی از گره‌گاههایی که انقلاب ایران را باعث شد که به این مسیر بیفته، مسئله حقوق بشر بود یا بی توجهی به مسئله حقوق بشر در ایران بود'. اعدام‌های گسترده دهه شصت و مسئله حقوق بشر در ایران در گفت و گو با ناصر مهاجر در برنامه به عبارت دیگر این هفته.