Pargar

هم برای شرکت کنندگان در جشنواره فجر و هم برای تحریم کنندگان آن مسئله چیزی بیش از یک جشنواره ست. آیا جامعه هنری و فرهنگی در ایران احساس می کند در یک بزنگاه تاریخی قرار دارد؟ اغلب اوقات می توان فراموش کرد که پشت رویدادها و مناسبت های فرهنگی و تمدنی چیزی نهفته ست که یک نظریه پرداز آلمانی قرن بیستم توحش نامید. منظور او این بود که خشت خشت هنر و فرهنگ و تمدن با حذف و رنج و استثمار و دروغ و فریب بر هم گذاشته می شود. اغلب اوقات این را می توان فراموش کرد. اگر غیر از این بود شاید آفرینش هنری و زایش فرهنگی ممکن نمی شد. ولی در پی سقوط هواپیمایی با موشک سپاه و تلاش برای انکار آن، بسیاری از هنرمندان ایرانی این فراموشی را فراتر از توان خود یافتند. آن ها جشنواره ی فجر را تحریم کردند. برای شماری از آن ها این تحریم از سر سوگواری و همدردی بود و برای شماری به نشانه ی اعتراض. آیا این یک واکنش طبیعی نبود؟ اگر بود، چرا بخش دیگری از هنرمندان به آن نیپوستند؟ آیا آن ها داغدار نبودند؟ آیا معترض نبودند؟ چه چیز بود در پس آن چند روز تکان دهنده که جامعه ی هنری در ایران را دو دسته کرد؟ مجید آدین انیماتور می گوید در شرایط کنونی تصمیم یک هنر

جابجایی طبقاتی ناشی از انقلاب ایران چگونه بود و چهار دهه بعد از این جابجایی صاحبان قدرت سیاسی در جمهوری اسلامی به چه قشر یا طبقه‌ی اقتصادی تبدیل شده اند؟ رویه‌ی تبدیل امتیاز سیاسی به امتیاز اقتصادی پدیده ایست که نه فقط اقتصاددان‌ها و عالمان سیاسی را به خود مشغول کرده بلکه مایه‌ی داستان‌ های جذابی هم شده است. مخاطبان این برنامه احتمالا با داستان قلعه‌ی حیوانات آشنا هستند. دست به دست شدن قدرت سیاسی و سپس اقتصادی در انقلاب ها گاه جابجایی طبقاتی خوانده می‌شود و گاه برآمدن مستضعفان و سرنگونی مستکبران. جدای از نامی که بر آن گذاشته می‌شود آنچه کنه این روند را تشکیل می‌دهد ترجمه ی امتیاز در یک صحنه ی اجتماع از جمله سیاست و امنیت به امتیاز در صحنه‌ی دیگر از جمله اقتصاد است. شاید بی دلیل نیست که در جمهوری اسلامی لفظ رانت تا این حد رایج شده است. آیا رانت مکانیسم غالب در تسهیل جابجایی طبقاتی ناشی از انقلاب نبوده و آنچه در این چند دهه می‌بینیم تثبیت اقتصادی قشر یا طبقه ی حاکمی نیست که از روحانیون و نظامیان تا بانکداران و تاجران و سرمایه داران وابسته به نهادهای قدرتمند سیاسی را در برمی‌گیرد؟ ولی آیا روند تبدیل امتیاز سیاس

مفهومی که با الفاظی چون خلق، توده و مردم بیان می شود در ادبیات سیاسی ایران پس از انقلاب دستخوش تغییر جدی شده است. چرا با آنچه که قبلا مورد تجلیل واقع می شد حالا با احتیاط برخورد می شود؟

گاه از جنگ تمدن ها صحبت می شود گاه از گفتگوی تمدن ها. اما تمدن چیست؟ آیا این مفهوم می تواند به فهم دنیای امروزکمک کند؟ این برنامه قبلا یک بار پخش شده است.

و زن زاده نمی‌شوی. تو پس از زاده شدن تبدیل به زن می‌شوی. این پیام سیمون دوبووار برای زنان است. در این پیام یک گمراهی آشکار دیده می‌شود یا یک حقیقت غالبا فراموش شده؟ این برنامه پیشتر یک بار پخش شده است..

از اعتراض‌های آبان ماه در ایران چه می‌آموزیم؟ این اعتراض‌ها امیدواری به دگرگونی کیفی اوضاع را بیشتر کرد یا نه؟

ایدئولوژی چیست؟ آیا ایدئولوژی آنگونه که کارل مارکس گفت واقعیت را وارونه جلوه می دهد یا چیزی بیش از آن است؟ فرق ایدئولوژی با جهان بینی و مفاهیم همجوار آن چیست؟

در هنر تجسمی معاصر ایرانی چه می‌بینیم؟ این هنر برای کیست؟ آیا حراج های سال های اخیر با مبالغ هنگفت برای آثار ایرانی نشانه‌ی جهانی شدن این هنرست؟

آیا رهبرانی چون ترامپ و پوتین و مودی و اردوغان می توانند فصل جدیدی در مناسبات جهانی رقم بزنند؟ ناسیونالیسم در شکل کنونی چه پیامدهایی دارد؟

این موضع که تنها دین من دین راستین است تا چه حد قابل دفاع است؟ آیا منحصر دانستن دین خود، زمینه‌ی متهم کردن دیگران به ارتداد و الحاد نمی شود؟

آمریکا توسط استعمارگران گشوده شد اما مردمی که آن را ساختند از آنجا که از آزار عقیدتی در اروپا فرار کرده بودند رسالت خود را دفاع از آزادی و عدالت قرار دادند، رسالتی که در طول حیات ایالات متحده‌ی آمریکا مانع از آن شده که ایده‌ی انزواطلبی به کلی بر سیاست خارجی آن چیره شود. ایده‌ی رسالت آمریکا در دفاع از حق اما از نظر بسیاری از مردم آن کشور، آمریکا را به ژاندارم دنیا تبدیل کرده است. بارزترین رای مردم آمریکا به پرهیز از ژاندارمی دنیا در انتخابات ریاست جمهوری پس از جنگ اول جهانی بود. اما طولی نکشید که خطر فاشیسم در جنگ جهانی دوم دولت و مردم آمریکا را به نتیجه‌ی دیگری رساند. از آن زمان روسای جمهور آمریکا به این یا آن سوی این طیف متمایل بوده‌اند. جوزف کندی در دهه‌ی شصت میلادی در این سخنرانی از آمریکایی صحبت می‌کند که نقض حقوق بشر را تحمل نمی‌کند، حقوقی که ملت آمریکا همیشه محترم می‌شمارد، هم در داخل کشور و هم فراتر از مرزهای آمریکا. به گفته‌ی او این سنتی ست که آمریکا به آن افتخار می‌کند. اما آنچه کندی گفت در سال‌های اخیر بیشتر به چالش کشیده شده است. دونالد ترامپ می‌گوید به آمریکاست که اعتقاد دارد و به عنوان رییس جمهو

در نظریه ی گذار که در نیمه سده ی بیستم شکل گرفت و در پایان آن سده با فروپاشی اتحاد شوروری دوباره باب شد عموما لفظ گذار در جوار لفظ دمکراسی به روندی اطلاق می شود که طی آن نظام استبدادی جای خود را به نظامی می دهد که در آن حداقلی از مبانی دمکراسی رعایت می شود. گذار در چنین نظریه ای در تمایز با انقلاب مطرح می شود. روند گذار عموما حاصل مجموعه ای از عوامل داخلی و خارجی توصیف می شود که طی آن در نهایت از یک نظام سیاسی مانع دمکراسی به نظامی عبور می شود که شاید همه ی شاخص های دمکراسی را نداشته باشد اما در آن مسیر حرکت می کند. حالا که فشار خارجی بر ایران شدت گرفته و مشکلات داخلی جمهوری اسلامی افزایش یافته بخشی از اپوزیسیون ایرانی به این اعتقاد رسیده گه زمینه های گذار به دمکراسی در حال شکل گرفتن است. آیا چنین است؟ یکی از نشانه های آغاز دوران گذار وضوح یافتن روند فروپاشی نظام سیاسی است. آیا چنین چیزی در ایران مشاهد می شود؟ یکی از نشانه های دیگر آغاز دوران گذار وجود یک جریان اعتراضی و حدی از شکل گیری رهبری این جریان اعتراضی است. آیا چنین چیزی در ایران و در اپوزیسیون ایران می توان دید؟ این موضوع را با مهمان های این هفته در

فلسفه‌ی رواقی، فلسفه‌ای که در رواق‌های یونان باستان گسترش یافت و به همین دلیل به این نام خوانده می‌شود چندین سده به رغم رقابت با آرای فلسفی هم‌عصر، با آنان در یک چیز شریک بود. پرسش اصلی فیلسوفان رواقی در حوزه‌ی فلسفه‌ی زندگی و فلسفه‌ی اخلاق مثل دیگر فیلسوفان زمانه‌ی خود این بود که زندگی ارزشمند چیست و چه چیز انسان را سعادتمند می‌کند. بی‌دلیل نیست که این سوال برای مخاطبان این برنامه آشناست. ادب فارسی چه در شعر و چه در نثر مرتب با پرسش‌های مشابه درآویخته است. تو درمان غمها ز بیرون مجو، که پازهر و درمان غمها تویی. در فلسفه‌ی عامیانه‌ی مردم این سرزمین هم مفاهیم مشابه با آنچه رواقیون می‌گفتند غریب به نظر نمی‌رسد. اگر مومنی امروزی به یکی از رواقیون بگوید تو به خدا توکل می‌کنی جواب او آری خواهد بود، منتها با درک خاص خودش از خدا. مایه‌ی شگفتی نیست که آرای رواقیون با بسیاری از فلسفه‌های شرقی درآمیخته و سبک‌های زندگی و مکتب‌های فکریی آفریده که هم در غرب و هم در شرق محبوبیت روزافزون می‌یابند، ذهن‌آگاهی یکی از این مکتب‌هاست در برنامه‌ی این هفته سروش دباغ، پژوهشگر فلسفه و نواندیش دینی می‌گوید پاسخ‌های رواقیون به سوالات ام

ماکس وبر یکی از پدران جامعه شناسی می‌گوید قوم و احساس تعلق به گروه قومی یک تصور است و برای آن ساخته می‌شود که جماعت‌های انسانی در رقابت بر سر منابع و سرمایه‌های مادی و اجتماعی موقعیت بهتری به دست بیاورند. ناگفته پیداست که این نگاه خوشایند کسانی نیست که در هویت قومی چیزی فراتر از این می‌بینند. آنان در نقد این نگاه می‌گویند اگر چنین است همین استدلال را در مورد مفهوم ملت نیز می‌توان به کار گرفت کمااینکه توصیف ملت به عنوان اجتماعی خیالی یا تصوری، اکنون در علوم اجتماعی جا افتاده است. شاید در ادامه‌ی همین ادله است که کلیفورد گیرتز انسان‌شناس آمریکایی می‌گوید: "این تجارب و زیست روزمره است که باعث می‌شود تمایز از دیگران بر مبنای قومیت تمایزی دیرین و ذاتی پنداشته شود." آنان که در کشورهایی چون ایران و افغانستان تحت عنوان اقلیت قومی زندگی می‌کنند این تجارب روزمره را تحت عنوان ستم قومی بیان می‌کنند، تبعیض‌های ریز و درشتی که از فرهنگ و زبان تا اقتصاد را در برمی‌گیرد. قوم چیست و هویت قومی چگونه هویتی‌ست و ربط آن با ملت و هویت ملی چیست؟ چه چیزهایی هویت قومی را شکل می‌دهد: زبان؟ تاریخ؟ فرهنگ و رسوم؟ بن مایه‌ی ژنتیک؟ این موض

در تاریخ اعتراف‌‌‌گیری گسترده‌ی سیاسی از طریق شکنجه در دولت‌های مدرن، سه نام آشنا وجود دارد. اتحاد شوروی دهه‌ی سی و چهل سده‌ی گذشته، کامبوج تحت سلطه‌ی خمرها، و جمهوری اسلامی از آغاز تاکنون. آخرین دور اعترافاتی که در اذهان ایرانی‌ها مانده با چهره‌های پژمرده‌ی بعضی از متهمان شاخص در دادگاه تداعی می‌شود. اینکه چه چیز باعث می‌شود یک نظام سیاسی اعتراف‌گیری پیشه کند پرسشی کم و بیش فرسوده است اما اینکه چرا یک نظام در طول حیات خود به این اعتراف‌گیری ها ادامه می‌دهد قابل درنگ است. در اتحاد شوروری این رسم با تصفیه‌ی حزب حاکم توسط استالین برافتاد و در بخش اعظم حیات شوروی دیگر خبری از اعتراف اجباری نبود. خمرهای سرخ در کامبوج هم عمر چندانی نکردند که نشان دهند از اعتراف‌گیری دست می‌کشند یا نه. تنها جمهوری اسلامی ایران است که بر ادامه‌ی این رسم پافشاری می‌کند. چرا؟ آیا همین پافشاری است که باعث شده در آنسوی این کشمکش، بخشی از مخالفان جمهوری اسلامی اعتراف‌دهی را جدی نگیرند و آن را نمایشی بی‌رمق بپندارند؟ و آیا همین باعث شده قبح اعتراف‌گیری از بین برود؟ این سوال‌ها را با مهمان‌های این هفته در میان می‌گذاریم. در پنل اول مازیار

اخلاق زیست محیطی چگونه اخلاقی‌ست، چه پرسش‌های فلسفی در پی دارد و چه تغییراتی در نحوه‌ی زندگی ایجاد می‌کند؟در سال 1972 میلادی یک گروه زیست محیطی به نام سییرا کلاب شرکت غول پیکر والت‌دیسنی را به دادگاه کشاند. شکایت آنان بر این اساس بود که منطقه‌ای که والت‌‎دیسنی می‌خواست به پیست اسکی تبدیل کند فارغ از انسان و نیازهایش یک ارزش ذاتی داشت و باید حفاظت می‌شد. در آن زمان دادگاه این شکایت را رد کرد ولی نیم سده‌ای که از آن شکایت گذشته دوران آگاهی بیشتر بشر بر خطرهای زیست محیطی بوده است. بعید نیست شکایت مشابهی در زمان حاضر به نتیجه‌ای متفاوت بینجامد. افزون بر سوال‌های نظری در مورد ارزش محیط زیست و ربط آن به جایگاه انسان در طبیعت، در این نیم سده شاهد رشد انفجاری اخلاق عملی زیست‌محیطی هم بوده‌ایم، عملی به این معنا که شمار بیشتری از مردم آن پرسش‌های نظری را به الزاماتی ترجمه می‌کنند که سبک زندگی خود و اطرافیان‌شان را به کلی دگرگون می‌کند. در برنامه‌ی این هفته می‌پرسیم این الزامات عملی چیست و پرسش‌های نظری مربوط به محیط زیست چه پیامدهایی در حوزه‌ی سیاست‌گذاری اقتصادی و اجتماعی دارد.سوده راد فعال و پژوهشگر هم در حوزهی برابر

در دوران پهلوی وقتی از تاریخ ایران صحبت می‌شد تقسیم آن به پیش و پس از اسلام رایج‌ترین امر بود. حالا، چهل سال پس از انقلاب آنچه در نظر اول به چشم می‌آید شکاف ناشی از وقوع آن در روایت‌های مربوط به سیاست و اجتماع ایران است، روایت‌هایی که دیر یا زود به انقلاب و گسست بنیادین ناشی از آن ارجاع می‌دهند. این وضعیت نتیجه‌ی حضور سنگین انقلاب پنجاه و هفت در ذهن ایرانی‌هاست. شبحی که از بیزاری تا دلبستگی تا شیفتگی نوستالژیک می‌انگیزد و باعث می‌شود هر تحلیل و حتی هر روایت به ظاهر خنثی و بی‌طرفانه مملو از احساسات فروخورده باشد. آیا در چنین شرایطی می‌توان انقلاب ایران را تحلیل کرد؟ آیا نسل‌هایی که در انقلاب شرکت کردند و نسل‌های بعدی که خاطره و اثرات انقلاب به اشکال مختلف به آن‌ها منتقل شد می‌توانند از آن فاصله بگیرند و به نحوی از آن حرف بزنند که آموزنده باشد و راهگشا برای مواجهه با معضلات فکری و عملی امروزی؟ احمد سلامتیان که خود در کانون انقلاب به عنوان فعال سیاسی و بلافاصه پس از آن به عنوان سیاستمدار فعالیت می‌کرد می‌گوید امکان "بحث سالم و بافاصله برای آموختن از انقلاب نمی‌بیند." آزاده کیان هم جامعه‌شناسی که در انقلاب مشارک

اگر به کسانی که جنبش‌های مدنی را مطالعه می‌کنند بگویید قاعده‌ی سه و نیم درصد چیست فارغ از اینکه با آن موافق باشند یا مخالف، بلافاصله در مورد اریکا چنووت صحبت خواهند کرد. این پژوهشگر علوم سیاسی به همراه همکارش داده‌های مربوط به 323 مبارزه‌ی خشونت‌آمیز و خشونت‌پرهیز در یک دوره‌ی شانزده ساله را جمع‌آوری کرد و به این نتیجه رسید که برای ایجاد تغییر سیاسیِ جدی کافی است که سه و نیم صد از جمعیت به طور فعال در اعتراض‌ها شرکت کنند. او که استاد علوم سیاسی در دانشگاه هاروارد است می‌گوید بزرگی جمعیت معترض واقعا در ایجاد قدرت و ایجاد حس قدرت نقش دارد و در آن واحد نیروهای سرکوبگر و نظام حاکم را هم دچار حس ناتوانی می‌کند. اما گفتن اینکه جمعیت بزرگ قدرت‌آفرین است یک چیز است و یافتن قاعده‌ای برای زمانی که نظام‌های حاکم در اثر اعتراض‌های خشونت‌پرهیز مردمی فرو می‌ریزند چیزی دیگر است. آیا واقعا می‌توان گفت شرکت فعال سه و نیم درصد از مردم می‌تواند تغییر سیاسی جدی ایجاد کند؟ این پرسش به ویژه برای کشوری چون ایران اهمیت دارد، کشوری که نارضایتی عمومی در آن قابل انکار نیست اما این نارضایتی به جنبشی که چالشی جدی برای نظام حاکم ایحاد کند

در شهری که اوین و کهریزک دارد، می‌توان نماز خواند؟ حتما می‌پرسید منظور از این سوال چیست؟ آیا می‌توان اوین و کهریزک را با بنیان و ذات اسلام مربوط دانست؟ ذات اسلام چیست؟ چه صفتی برازنده‌ی اسلام و بیان ذات آن است؟ رحمانی؟ انقلابی؟ ناب محمدی؟ انکار اینکه بین اوین و اسلام رابطه‌ای هست، بر این نظراستوار است که ذات اسلام رحمانی‌ست. در این نگاه، ذات اسلام ثابت است و نامتغیر و بخش اعظم آنچه که در طول تاریخ به نام اسلام نوشته شده، فرعی‌ست و رفتنی. اگر چنین است راه فهم ذات دین چیست؟ اگر تاریخ دین نمی‌تواند ما را به ذات آن راه ببرد چه چیز می‌تواند؟ چرا باید تاریخ اسلام را فقط در اوین و کهریزک جستجو کرد؟ مگر اسلام مادران ما بخشی از تاریخ این دین نیست؟ مگر اسلام میلیاردها نفر که از آن‌ها چیزی نمی‌دانیم به این دلیل که آزارشان به ما و به اطرافیانشان نرسیده، بخشی از تاریخ اسلام یا ذات اسلام نیست؟ در یک کلام، آیا ادیان، از جمله اسلام، ذاتی دارند و اگر دارند ذات اسلام را در کجا باید جستجو کرد؟ این سوال‌ها را با مهمان‌های این هفته‌ی پرگار در میان می‌گذاریم.مهمان‌های برنامه: محمود صدری جامعه شناس محمد رضا نیکفر پژوهشگر فلسفهاین

محافل قدرتمندی در دستگاه‌های امنیتی جمهوری اسلامی فشار بر ایرانی‌های خارج کشور را افزایش داده‌اند. در ماه‌های اخیر شماری از کسانی که مرتب به ایران سفر می‌کردند و در کارهای آکادمیک و تحقیقی‌شان خطری متوجه نظام حاکم نمی‌شد هم، مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. گفته می‌شود چنین آزار و اذیتی یک پیام روشن برای جمعیت بزرگ‌تر ایرانی‌های خارج است. در سوی دیگر، دولت آمریکا محدودیت بر سفر ایرانی‌ها و ایرانی‌تبارها را در سال‌های اخیر افزایش داده است. این وضعیت به اضافه‌ی تشدید نگرانی‌ها در مورد امکان تقابل نظامی ایران و آمریکا، جامعه‌ی ایرانی مهاجر را دچار شکافی جدی کرده است. بخشی خواهان عادی‌سازی روابط ایران و آمریکا هستند و بخشی ادامه‌ی فشار بر دولت ایران را به صلاح می‌دانند. آیا می‌شود فهمید در این کارزار، ذهنیت غالب در میان ایرانی‌های خارج کشور چیست و کدام یک برای عموم آنان اهمیت بیشتری دارد؟ جامعه‌ی مهاجر ایرانی از ثروتمندترین و باسوادترین جوامع مهاجر در کشورهای غربی است. آیا در میان ایرانی‌های خارج کشور امکان شکل‌گیری یک سیاست واحد و پیگیری آن به عنوان اهرم فشار بر دولت ایران و دولت‌های غربی هست؟ اگر نه، چرا؟نازیلا